Thu hồi đất là một vấn đề phức tạp và nhạy cảm, ảnh hưởng trực tiếp đến quyền và lợi ích của người dân. Trong trường hợp người dân không đồng thuận, Nhà nước có thể áp dụng biện pháp cưỡng chế. Tuy nhiên, pháp luật cũng quy định rất rõ những giới hạn để bảo vệ người dân. Bài viết này của Luật sư Đinh Hương sẽ làm rõ các trường hợp không được cưỡng chế thu hồi đất theo quy định tại Luật Đất đai 2024, giúp bạn đọc hiểu rõ quyền lợi của mình.
Việc cưỡng chế thực hiện quyết định thu hồi đất được quy định chi tiết tại Điều 89 của Luật Đất đai, bao gồm các nguyên tắc, điều kiện, trình tự và đặc biệt là các thời điểm không được phép tiến hành cưỡng chế nhằm đảm bảo tính nhân văn và ổn định xã hội.
4 điều kiện bắt buộc để được tiến hành cưỡng chế thu hồi đất
Trước khi tìm hiểu những trường hợp không được cưỡng chế thu hồi đất, cần phải nắm rõ rằng, việc cưỡng chế chỉ được xem là hợp pháp khi và chỉ khi đáp ứng đủ cả 4 điều kiện tiên quyết sau đây:
- Quyết định thu hồi đất đã có hiệu lực pháp luật nhưng người có đất thu hồi không chấp hành, dù đã được UBND cấp xã, Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cấp xã nơi có đất vận động, thuyết phục.
- Quyết định cưỡng chế thực hiện quyết định thu hồi đất đã được niêm yết công khai tại trụ sở UBND cấp xã và địa điểm sinh hoạt chung của khu dân cư nơi có đất thu hồi.
- Quyết định cưỡng chế thực hiện quyết định thu hồi đất đã có hiệu lực thi hành.
- Người bị cưỡng chế đã nhận được quyết định cưỡng chế có hiệu lực thi hành. Trong trường hợp người bị cưỡng chế từ chối nhận quyết định hoặc vắng mặt khi giao quyết định, UBND cấp xã phải lập biên bản và có xác nhận của đại diện Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cấp xã.
Nếu thiếu một trong các điều kiện trên, việc tổ chức cưỡng chế là trái với quy định của pháp luật. Khi đó, người dân có quyền khiếu nại đối với hành vi này.
Các trường hợp/thời điểm KHÔNG được tiến hành cưỡng chế thu hồi đất
Đây là nội dung cốt lõi mà mọi người dân cần đặc biệt lưu ý. Nhằm đảm bảo tính nhân đạo và tôn trọng các giá trị văn hóa, xã hội, Luật Đất đai 2024 đã quy định rõ 5 khoảng thời gian mà việc cưỡng chế thu hồi đất phải tạm dừng. Cụ thể, việc cưỡng chế KHÔNG được thực hiện trong các trường hợp sau:
- Thời gian nghỉ đêm: Tuyệt đối không tiến hành cưỡng chế trong khoảng thời gian từ 22 giờ ngày hôm trước đến 06 giờ sáng ngày hôm sau.
- Các ngày nghỉ, ngày lễ: Không được tổ chức cưỡng chế vào các ngày nghỉ, ngày lễ theo quy định của pháp luật lao động (như Tết Dương lịch, Giỗ tổ Hùng Vương, 30/4, 1/5, Quốc khánh 2/9).
- Các ngày lễ tết truyền thống tại địa phương: Đối với các địa phương có đồng bào dân tộc thiểu số, việc cưỡng chế không được diễn ra vào các ngày lễ truyền thống của họ.
- Dịp Tết Nguyên đán: Trong khoảng thời gian 15 ngày trước và 15 ngày sau Tết Nguyên đán. Đây là quy định thể hiện rõ tính nhân văn sâu sắc, nhằm đảm bảo mọi gia đình có một cái Tết trọn vẹn, ổn định.
- Các trường hợp đặc biệt khác: Khi việc cưỡng chế có nguy cơ gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến an ninh, chính trị, trật tự an toàn xã hội; xâm phạm đến phong tục, tập quán tốt đẹp tại địa phương.
Nguyên tắc và trình tự thực hiện cưỡng chế đúng pháp luật
Để đảm bảo việc cưỡng chế thu hồi đất không bị lạm dụng và tuân thủ pháp luật, quy trình thực hiện phải dựa trên các nguyên tắc và trình tự chặt chẽ.
3 nguyên tắc chính
- Công khai, dân chủ, khách quan: Mọi hoạt động phải được thực hiện một cách minh bạch, đảm bảo quyền được biết, được tham gia ý kiến của người dân, an toàn và đúng quy định pháp luật.
- Thời gian thực hiện: Việc cưỡng chế chỉ được phép bắt đầu trong giờ hành chính.
- Đối tượng áp dụng: Áp dụng đối với người sử dụng đất và các cá nhân, tổ chức khác có tài sản và quyền lợi liên quan đến khu đất bị thu hồi.
Trình tự thực hiện
- Thành lập Ban cưỡng chế: Chủ tịch UBND cấp huyện ra quyết định thành lập Ban thực hiện cưỡng chế thu hồi đất.
- Vận động, đối thoại: Đây là bước bắt buộc. Trước khi tổ chức cưỡng chế, Ban thực hiện cưỡng chế phải tiếp tục vận động, đối thoại, thuyết phục người bị cưỡng chế. Nếu người dân đồng ý chấp hành, Ban sẽ lập biên bản ghi nhận sự tự nguyện và cho một thời hạn không quá 30 ngày để họ tự di dời, bàn giao mặt bằng.
- Tổ chức cưỡng chế: Nếu sau khi vận động, đối thoại mà người dân vẫn không chấp hành, Ban sẽ tổ chức lực lượng tiến hành cưỡng chế. Ban cưỡng chế có quyền yêu cầu người bị cưỡng chế và những người có liên quan ra khỏi khu đất, đồng thời di chuyển tài sản ra khỏi khu đất.
- Giám sát: Toàn bộ quá trình cưỡng chế phải có sự tham gia giám sát của đại diện Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cấp huyện để đảm bảo tính khách quan, minh bạch.
Quá trình này đòi hỏi sự giám sát chặt chẽ để đảm bảo đúng pháp luật. Nếu bạn cho rằng trình tự này không được tuân thủ, việc tìm đến sự tư vấn pháp lý là vô cùng quan trọng. Tôi, Luật sư Đinh Hương, với kinh nghiệm trong lĩnh vực đất đai, có thể hỗ trợ bạn phân tích hồ sơ, đánh giá tính hợp pháp của các quyết định và thủ tục liên quan, giúp bạn bảo vệ tốt nhất quyền lợi của mình.
Thẩm quyền và trách nhiệm của các bên liên quan
- Chủ tịch UBND cấp huyện: Là người có thẩm quyền ban hành quyết định cưỡng chế và chịu trách nhiệm tổ chức thực hiện quyết định đó.
- Ban cưỡng chế thu hồi đất: Chịu trách nhiệm lập phương án, dự toán kinh phí, chủ trì và thực hiện toàn bộ quá trình cưỡng chế theo phương án đã được phê duyệt.
- Lực lượng Công an: Có trách nhiệm bảo vệ trật tự, an toàn, ngăn chặn các hành vi cản trở, chống đối trong suốt quá trình cưỡng chế.
- UBND cấp xã: Phối hợp với các cơ quan chức năng trong việc giao quyết định, niêm yết công khai và tham gia vào Ban thực hiện cưỡng chế.
Pháp luật về đất đai đã quy định rất rõ ràng về các trường hợp không được cưỡng chế thu hồi đất cũng như các điều kiện, trình tự chặt chẽ để thực hiện biện pháp này. Việc nắm vững các quy định trên là cách tốt nhất để người dân tự bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình trước các quyết định của cơ quan nhà nước.
Nếu bạn đang đối mặt với nguy cơ bị cưỡng chế thu hồi đất hoặc cho rằng quy trình thực hiện có dấu hiệu sai phạm, đừng ngần ngại tìm kiếm sự hỗ trợ pháp lý. Với tư cách là một luật sư chuyên về đất đai, tôi sẵn sàng lắng nghe và tư vấn để đưa ra giải pháp tối ưu cho vấn đề của bạn.
