Thừa kế đất đai của bố mẹ là một trong những vấn đề pháp lý quan trọng, phổ biến và ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi của con cái. Trong quá trình hành nghề, tôi đã chứng kiến không ít những tranh chấp gia đình phát sinh từ việc không hiểu rõ các quy định của pháp luật về vấn đề này.
Hiện nay, pháp luật quy định hai hình thức chia thừa kế chính là chia theo di chúc và chia theo pháp luật. Mỗi hình thức có những nguyên tắc và trình tự riêng.
Với mục tiêu cung cấp thông tin đầy đủ, chính xác và dễ hiểu nhất, bài viết này của tôi, Luật sư Đinh Hương, sẽ làm rõ các quy định cốt lõi của luật thừa kế đất đai của bố mẹ và luật chia đất đai cho con khi bố mẹ mất theo Bộ luật Dân sự 2015, giúp bạn bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình.
Các hình thức chia thừa kế đất đai của bố mẹ
Việc phân chia di sản là quyền sử dụng đất của bố mẹ để lại sẽ được tiến hành dựa trên một trong hai căn cứ thuộc luật thừa kế đất đai sau:
Chia thừa kế theo di chúc
Di chúc là sự thể hiện ý chí của một cá nhân nhằm chuyển tài sản của mình cho người khác sau khi chết. Để một di chúc được coi là hợp pháp, người lập di chúc phải hoàn toàn minh mẫn, sáng suốt, tự nguyện, không bị lừa dối hay đe dọa, và nội dung di chúc không được vi phạm điều cấm của luật, không trái đạo đức xã hội.
Người để lại di sản có toàn quyền định đoạt tài sản của mình cho bất kỳ ai, có thể là con cái, người thân khác hoặc một tổ chức. Tuy nhiên, pháp luật có một quy định đặc biệt để bảo vệ quyền lợi của một số đối tượng yếu thế.
Lưu ý quan trọng: Các trường hợp được hưởng thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc.
Theo Điều 644 Bộ luật Dân sự 2015, những người sau đây vẫn được hưởng một phần di sản ngay cả khi di chúc không cho họ hưởng:
- Con chưa thành niên.
- Cha, mẹ, vợ, chồng của người mất.
- Con thành niên nhưng không có khả năng lao động.
Những người này sẽ được hưởng phần di sản bằng hai phần ba (2/3) suất của một người thừa kế theo pháp luật nếu di sản được chia theo pháp luật, trong trường hợp họ không được người lập di chúc cho hưởng di sản hoặc chỉ cho hưởng phần di sản ít hơn hai phần ba suất đó.
Chia thừa kế theo pháp luật
Hình thức này được áp dụng khi thuộc một trong các trường hợp sau:
- Bố mẹ mất không để lại di chúc.
- Di chúc để lại không hợp pháp.
- Những người được chỉ định hưởng thừa kế trong di chúc đều chết trước hoặc chết cùng thời điểm với bố mẹ.
- Phần di sản không được định đoạt trong di chúc.
Quy định chia đất đai cho con khi bố mẹ mất theo pháp luật
Khi việc chia thừa kế được tiến hành theo pháp luật, yếu tố quyết định người được hưởng và phần được hưởng chính là “hàng thừa kế”.
Hàng thừa kế
Nguyên tắc phân chia di sản theo hàng thừa kế rất rõ ràng:
- Những người thừa kế cùng hàng được hưởng phần di sản bằng nhau.
- Những người ở hàng thừa kế sau chỉ được hưởng thừa kế, nếu không còn ai ở hàng thừa kế trước do đã chết, không có quyền hưởng di sản, bị truất quyền hưởng di sản hoặc từ chối nhận di sản.
Theo Điều 651 Bộ luật Dân sự 2015, có 3 hàng thừa kế:
- Hàng thừa kế thứ nhất: bao gồm vợ, chồng, cha đẻ, mẹ đẻ, cha nuôi, mẹ nuôi, con đẻ, con nuôi của người chết.
- Hàng thừa kế thứ hai: bao gồm ông nội, bà nội, ông ngoại, bà ngoại, anh ruột, chị ruột, em ruột của người chết; cháu ruột của người chết mà người chết là ông nội, bà nội, ông ngoại, bà ngoại.
- Hàng thừa kế thứ ba: bao gồm cụ nội, cụ ngoại của người chết; bác ruột, chú ruột, cậu ruột, cô ruột, dì ruột của người chết; cháu ruột của người chết mà người chết là bác ruột, chú ruột, cậu ruột, cô ruột, dì ruột; chắt ruột của người chết mà người chết là cụ nội, cụ ngoại.
Thừa kế thế vị là gì?
Đây là một trường hợp đặc biệt trong thừa kế theo pháp luật. Điều 652 Bộ luật Dân sự quy định: Nếu con của người để lại di sản chết trước hoặc chết cùng thời điểm với người để lại di sản thì cháu sẽ được hưởng phần di sản mà cha hoặc mẹ của cháu đáng lẽ được hưởng nếu còn sống.
Ví dụ minh họa: Ông A có hai người con là B và C. Bà B không may qua đời trước ông A, bà B có một người con là D (cháu nội ông A). Khi ông A mất mà không có di chúc, di sản của ông sẽ được chia làm hai phần bằng nhau. Ông C được hưởng một phần. Phần còn lại mà bà B đáng lẽ được hưởng sẽ do cháu D hưởng. Đây được gọi là thừa kế thế vị.
7 Trường hợp con không được hưởng thừa kế đất đai từ bố mẹ
Theo Điều 621 Bộ luật Dân sự 2015, dù có tên trong di chúc hay thuộc hàng thừa kế theo pháp luật, người con vẫn có thể bị truất quyền hưởng di sản nếu thực hiện một trong các hành vi sau:
- Bị kết án về hành vi cố ý xâm phạm tính mạng, sức khỏe hoặc về hành vi ngược đãi nghiêm trọng, hành hạ người để lại di sản.
- Xâm phạm nghiêm trọng danh dự, nhân phẩm của người để lại di sản.
- Vi phạm nghiêm trọng nghĩa vụ nuôi dưỡng người để lại di sản.
- Bị kết án về hành vi cố ý xâm phạm tính mạng người thừa kế khác nhằm hưởng một phần hoặc toàn bộ phần di sản của người thừa kế đó.
- Lừa dối, cưỡng ép hoặc ngăn cản người để lại di sản trong việc lập di chúc, giả mạo di chúc.
- Sửa chữa di chúc, hủy di chúc, che giấu di chúc nhằm hưởng một phần hoặc toàn bộ di sản trái với ý chí của người để lại di sản.
Việc xác định một người có thuộc các trường hợp bị truất quyền thừa kế hay không thường phức tạp và dễ gây tranh chấp đất đai thừa kế. Nếu bạn đang gặp vướng mắc tương tự, việc tham vấn Luật sư Đinh Hương sẽ giúp bạn có được đánh giá pháp lý chính xác và phương án bảo vệ quyền lợi tốt nhất.
Ngoại lệ: Những người này vẫn được hưởng di sản nếu người để lại di sản đã biết hành vi của họ nhưng vẫn cho họ hưởng di sản theo di chúc.
Thủ tục, thời hiệu và chi phí khai nhận di sản thừa kế là đất đai
Để chính thức nhận tài sản thừa kế, những người thừa kế cần thực hiện các thủ tục pháp lý cần thiết.
Thời hiệu yêu cầu chia di sản
Đây là một thông tin cực kỳ quan trọng mà nhiều người thường bỏ qua. Theo Điều 623 Bộ luật Dân sự 2015, thời hiệu để người thừa kế yêu cầu chia di sản là 30 năm đối với bất động sản (bao gồm đất đai), kể từ thời điểm mở thừa kế (tức là thời điểm người có tài sản qua đời). Hết thời hạn này, quyền khởi kiện yêu cầu chia di sản sẽ mất.
Thủ tục khai nhận di sản thừa kế
Thủ tục khai nhận di sản thừa kế về cơ bản gồm 3 bước:
- Bước 1: Chuẩn bị hồ sơ. Các giấy tờ cần thiết bao gồm: Giấy chứng tử của bố mẹ, Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, giấy tờ tùy thân của những người thừa kế (CCCD/CMND, hộ khẩu), giấy tờ chứng minh quan hệ nhân thân (giấy khai sinh, giấy đăng ký kết hôn…).
- Bước 2: Công chứng văn bản. Những người thừa kế đến bất kỳ tổ chức hành nghề công chứng (Văn phòng công chứng hoặc Phòng công chứng) nào trên địa bàn tỉnh/thành phố nơi có đất để lập Văn bản thỏa thuận phân chia di sản thừa kế hoặc Văn bản khai nhận di sản thừa kế.
- Bước 3: Đăng ký sang tên Sổ đỏ. Sau khi công chứng, bạn nộp hồ sơ tại Văn phòng đăng ký đất đai thuộc UBND cấp huyện nơi có đất để làm thủ tục đăng ký biến động, sang tên trên Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất.
Xem thêm:
Các khoản thuế, phí phải nộp
Khi làm thủ tục, bạn sẽ cần nộp một số khoản thuế kế thừa đất đai, phí sau:
- Thuế thu nhập cá nhân (TNCN) từ thừa kế.
- Lệ phí trước bạ khi đăng ký quyền sử dụng đất.
Lưu ý quan trọng về miễn giảm: Pháp luật có quy định miễn thuế TNCN và lệ phí trước bạ đối với tài sản thừa kế giữa các mối quan hệ sau:
- Vợ với chồng.
- Cha đẻ, mẹ đẻ với con đẻ.
- Cha nuôi, mẹ nuôi với con nuôi.
- Cha chồng, mẹ chồng với con dâu; cha vợ, mẹ vợ với con rể.
- Ông bà nội/ngoại với cháu nội/ngoại.
- Anh, chị, em ruột với nhau.
Như vậy, việc chia thừa kế đất đai của bố mẹ có thể được thực hiện theo di chúc hoặc theo các hàng thừa kế của pháp luật. Hiểu rõ các quy định này, đặc biệt là các trường hợp không được hưởng di sản và thời hiệu khởi kiện, là yếu tố then chốt để bảo vệ quyền lợi của mình.
Để tránh những tranh chấp không đáng có trong tương lai, tôi luôn khuyến nghị các bậc cha mẹ nên lập một bản di chúc minh bạch và rõ ràng khi còn minh mẫn.
Xem thêm các trường hợp:
Khi có bất kỳ vướng mắc hay tranh chấp nào phát sinh, việc tìm đến sự tư vấn pháp lý chuyên sâu là giải pháp khôn ngoan nhất. Tôi, Luật sư Đinh Hương, với kinh nghiệm chuyên sâu trong lĩnh vực đất đai và thừa kế, sẵn sàng lắng nghe, tư vấn và đồng hành cùng bạn để giải quyết các vấn đề pháp lý một cách hiệu quả, đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của bạn được thực thi đầy đủ.
