Pháp luật đất đai luôn là một lĩnh vực phức tạp nhưng lại có ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi của mọi tổ chức và cá nhân. Một trong những khái niệm nền tảng mà bất kỳ ai cũng cần nắm rõ là “chủ thể sử dụng đất”. Việc xác định đúng các chủ thể này là cơ sở để thực hiện các quyền và nghĩa vụ liên quan đến đất đai.
Đặc biệt, với việc Luật Đất đai năm 2024 sắp có hiệu lực từ ngày 01/01/2025, nhiều quy định quan trọng về người sử dụng đất đã được cập nhật và thay đổi, tác động sâu sắc đến hàng triệu người dân và doanh nghiệp.
Trong bài viết này, tôi, Luật sư Đinh Hương, sẽ cung cấp cho quý độc giả một cái nhìn toàn diện, chi tiết và cập nhật nhất về các chủ thể sử dụng đất theo quy định của Luật Đất đai 2024.
Căn cứ pháp lý xác định người sử dụng đất
Trước hết, cần khẳng định rằng theo Hiến pháp và pháp luật Việt Nam, đất đai thuộc sở hữu toàn dân do Nhà nước đại diện chủ sở hữu và thống nhất quản lý. Nhà nước không “bán” đất cho người dân mà trao quyền sử dụng đất thông qua các hình thức như giao đất, cho thuê đất, hoặc công nhận quyền sử dụng đất đối với những người đang sử dụng đất ổn định.
Do đó, những tổ chức, cá nhân được Nhà nước trao quyền này được gọi là người sử dụng đất theo luật đất đai.
Cơ sở pháp lý cốt lõi để xác định các chủ thể này được quy định tại Điều 4 Luật Đất đai 2024. Điều luật này đã hệ thống hóa và làm rõ các nhóm đối tượng được Nhà nước giao quyền quản lý và khai thác giá trị từ đất.
08 nhóm người sử dụng đất theo Luật đất đai 2024
So với các quy định trước đây, Luật Đất đai 2024 đã phân loại một cách rõ ràng và chi tiết 08 nhóm chủ thể sử dụng đất. Dưới đây là danh sách và giải thích cụ thể từng nhóm:
Tổ chức trong nước
Nhóm này bao gồm:
- Các cơ quan nhà nước, cơ quan của Đảng Cộng sản Việt Nam, đơn vị vũ trang nhân dân, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức chính trị – xã hội, tổ chức chính trị xã hội – nghề nghiệp, tổ chức xã hội, tổ chức xã hội – nghề nghiệp, đơn vị sự nghiệp công lập và các tổ chức khác theo quy định của pháp luật.
- Tổ chức kinh tế theo quy định của Luật Đầu tư, ngoại trừ trường hợp quy định tại khoản 7 của Điều này (tức tổ chức kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài).
Tổ chức tôn giáo và tổ chức tôn giáo trực thuộc
Đây là các tổ chức tôn giáo đã được Nhà nước công nhận, hoạt động hợp pháp tại Việt Nam.
Cá nhân trong nước và người Việt Nam định cư ở nước ngoài là công dân Việt Nam
Nhóm này được gọi chung là “cá nhân”. Đây là một điểm mới quan trọng, thể hiện sự bình đẳng trong quyền tiếp cận đất đai giữa công dân trong nước và kiều bào còn giữ quốc tịch Việt Nam.
Cộng đồng dân cư
Khái niệm này được định nghĩa là cộng đồng người Việt Nam sinh sống trên cùng một địa bàn thôn, làng, ấp, bản, buôn, phum, sóc, tổ dân phố và các điểm dân cư tương tự có cùng phong tục, tập quán hoặc có chung dòng họ.
Tổ chức nước ngoài có chức năng ngoại giao
Bao gồm các cơ quan đại diện ngoại giao, cơ quan lãnh sự, cơ quan đại diện của các tổ chức thuộc Liên hợp quốc, cơ quan hoặc tổ chức liên chính phủ và cơ quan đại diện của các tổ chức này tại Việt Nam.
Người gốc Việt Nam định cư ở nước ngoài
Đây là những người Việt Nam đã định cư và không còn quốc tịch Việt Nam nhưng có nguồn gốc Việt Nam. Quyền lợi của nhóm đối tượng này cũng được mở rộng đáng kể trong luật mới.
Tổ chức kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài
Luật Đất đai 2024 đã tách riêng nhóm này thành một chủ thể độc lập để đảm bảo sự đồng bộ, minh bạch với Luật Đầu tư và các cam kết quốc tế.
Nhóm người sử dụng đất
Đây là trường hợp mà quyền sử dụng một thửa đất được cấp chung cho nhiều người (ví dụ: các thành viên trong gia đình cùng đứng tên trên một Giấy chứng nhận, nhiều người cùng góp vốn mua đất).
Những điểm mới quan trọng về người sử dụng đất trong Luật Đất đai 2024
Luật Đất đai 2024 đã mang đến ba thay đổi đột phá, tác động trực tiếp đến quyền lợi của người dân:
- Bỏ “hộ gia đình” khỏi đối tượng sử dụng đất:
- Trước đây (Luật 2013): “Hộ gia đình” được công nhận là một chủ thể sử dụng đất riêng biệt. Điều này gây ra nhiều vướng mắc khi xác định thành viên hộ gia đình tại thời điểm cấp đất, dẫn đến các tranh chấp đất đai không đáng có.
- Hiện nay (Luật 2024): Đã loại bỏ hoàn toàn khái niệm này. Thay vào đó, giấy chứng nhận quyền sử dụng đất sẽ ghi tên tất cả các thành viên trong gia đình có chung quyền sử dụng đất. Sự thay đổi này đảm bảo quyền lợi bình đẳng, minh bạch và rõ ràng cho mọi thành viên, đặc biệt là phụ nữ và trẻ em.
- Mở rộng quyền cho người Việt Nam định cư ở nước ngoài:
- Luật mới quy định Người Việt Nam định cư ở nước ngoài là công dân Việt Nam có đầy đủ các quyền và nghĩa vụ về đất đai như cá nhân trong nước. Đây là một bước tiến lớn, tạo điều kiện thuận lợi cho kiều bào đầu tư về quê hương, góp phần phát triển kinh tế – xã hội đất nước.
- Làm rõ và tách bạch “Tổ chức kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài”:
- Việc tách nhóm này thành một chủ thể riêng biệt giúp tạo ra một hành lang pháp lý nhất quán và minh bạch, đồng bộ với Luật Đầu tư, từ đó thu hút đầu tư nước ngoài một cách hiệu quả hơn.
Những thay đổi này tuy tiến bộ nhưng cũng có thể gây ra những vướng mắc trong quá trình áp dụng, chẳng hạn như thủ tục xác định lại quyền của các thành viên trên sổ đỏ đã cấp cho “hộ gia đình” trước đây. Nếu bạn cần tư vấn chi tiết về các vấn đề này, tôi, Luật sư Đinh Hương, luôn sẵn sàng hỗ trợ pháp lý trong lĩnh vực đất đai, thừa kế, cũng như các vấn đề liên quan đến đầu tư của người nước ngoài tại Việt Nam.
Quyền và nghĩa vụ chung của người sử dụng đất
Dù thuộc nhóm chủ thể nào, người sử dụng đất cũng có những quyền và nghĩa vụ chung được pháp luật quy định. Việc nắm rõ điều này là cần thiết để bảo vệ lợi ích hợp pháp và tránh vi phạm pháp luật.
Quyền chung:
- Được Nhà nước cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu tài sản gắn liền với đất.
- Hưởng thành quả lao động và kết quả đầu tư trên đất.
- Thực hiện các quyền chuyển đổi, chuyển nhượng, cho thuê, thừa kế, tặng cho, thế chấp, góp vốn bằng quyền sử dụng đất theo quy định.
- Được Nhà nước bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi có quyết định thu hồi đất vì mục đích quốc phòng, an ninh, phát triển kinh tế – xã hội.
- Khiếu nại, tố cáo, khởi kiện về các hành vi vi phạm pháp luật về đất đai.
Nghĩa vụ chung:
- Sử dụng đất đúng mục đích, đúng ranh giới thửa đất, tuân thủ quy hoạch và kế hoạch sử dụng đất.
- Thực hiện kê khai, đăng ký đất đai và các biến động đất đai theo quy định.
- Thực hiện đầy đủ nghĩa vụ tài chính như tiền sử dụng đất, tiền thuê đất, thuế, phí và lệ phí.
- Áp dụng các biện pháp bảo vệ đất và bảo vệ môi trường.
- Bàn giao lại đất cho Nhà nước khi hết thời hạn sử dụng hoặc khi có quyết định thu hồi đất có hiệu lực pháp luật.
Việc Luật Đất đai 2024 định nghĩa lại và làm rõ 08 nhóm chủ thể sử dụng đất là một bước tiến quan trọng trong việc hoàn thiện hệ thống pháp luật đất đai. Những thay đổi cốt lõi như loại bỏ chủ thể “hộ gia đình” và mở rộng quyền cho người Việt Nam định cư ở nước ngoài không chỉ đảm bảo sự công bằng, minh bạch mà còn khơi thông nguồn lực cho sự phát triển của đất nước.
Với tư cách là một luật sư, tôi khuyến khích quý độc giả nên tìm hiểu kỹ các quy định về người sử dụng đất để thực hiện đúng quyền và nghĩa vụ của mình. Việc hiểu rõ pháp luật chính là công cụ hữu hiệu nhất để bảo vệ tài sản và tránh những rủi ro pháp lý không đáng có trong tương lai.
