Trong bối cảnh xã hội hiện đại, việc chấm dứt quan hệ hôn nhân ngày càng trở nên phổ biến, đòi hỏi các bên phải hiểu rõ các quy định pháp luật về lý do ly hôn để bảo vệ quyền lợi chính đáng của mình. Pháp luật Việt Nam quy định hai hình thức ly hôn cơ bản: ly hôn đơn phương, yêu cầu chứng minh căn cứ trước Tòa án; và ly hôn thuận tình, dựa trên sự tự nguyện và thỏa thuận của cả hai bên. Với kinh nghiệm 10 năm hành nghề, Luật sư Đinh Hương nhận thấy việc nắm vững các căn cứ ly hôn được Tòa án chấp thuận là vô cùng quan trọng; do đó, bài viết này được thực hiện nhằm cung cấp thông tin pháp lý chính xác, đầy đủ, giúp bạn đọc hiểu rõ quyền và nghĩa vụ của mình trong quá trình giải quyết việc ly hôn.
Căn cứ/Lý do Tòa án giải quyết cho Ly hôn đơn phương
Ly hôn đơn phương là việc chỉ một bên vợ hoặc chồng yêu cầu chấm dứt quan hệ hôn nhân khi cuộc sống chung gặp phải những vấn đề không thể hàn gắn. Trong trường hợp này, Tòa án sẽ xem xét và giải quyết việc ly hôn dựa trên các căn cứ được quy định rõ tại Điều 56 Luật Hôn nhân và gia đình 2014. Tòa án sẽ ra phán quyết cho ly hôn nếu xét thấy tình trạng hôn nhân đã đến mức nhất định, sau khi đã tiến hành hòa giải tại Tòa mà không thành.
Các căn cứ chính để Tòa án chấp thuận yêu cầu ly hôn đơn phương bao gồm:
Hôn nhân lâm vào tình trạng trầm trọng, đời sống chung không thể kéo dài, mục đích của hôn nhân không đạt được
Đây là căn cứ phổ biến nhất trong các vụ án ly hôn đơn phương. Theo hướng dẫn của Tòa án nhân dân tối cao (mà Luật sư Đinh Hương đã nghiên cứu và áp dụng trong thực tiễn hành nghề), tình trạng hôn nhân được coi là trầm trọng khi vợ, chồng không còn thương yêu, quý trọng, chăm sóc, giúp đỡ nhau. Các biểu hiện cụ thể có thể là:
- Bỏ mặc, không quan tâm đến nhu cầu vật chất, tinh thần của nhau: Một bên hoặc cả hai bên lơ là, không thực hiện nghĩa vụ quan tâm, chăm sóc đối với người bạn đời và con cái, dẫn đến cuộc sống gia đình nguội lạnh.
- Sống ly thân: Việc vợ chồng sống ly thân trong một thời gian dài, không còn chung sống, sinh hoạt vợ chồng là một trong những bằng chứng quan trọng để Tòa án xem xét tình trạng hôn nhân trầm trọng. Tuy nhiên, Luật sư Đinh Hương lưu ý rằng ly thân là căn cứ để chứng minh, không phải cứ ly thân là tự động được ly hôn. Tòa án sẽ xem xét tổng thể các yếu tố và cần có thêm các bằng chứng khác để củng cố.
- Vi phạm nghĩa vụ vợ chồng: Điển hình là hành vi ngoại tình. Ngoại tình là sự vi phạm nghiêm trọng chế độ hôn nhân một vợ một chồng, gây tổn thương sâu sắc đến tình cảm vợ chồng và là căn cứ vững chắc để Tòa án xem xét cho ly hôn. Ngoài ra, hành vi ngoại tình cũng có thể ảnh hưởng đến việc giải quyết quyền nuôi con và phân chia tài sản chung.
“Đời sống chung không thể kéo dài” được hiểu là tình trạng mâu thuẫn, xung đột giữa vợ và chồng đã đến mức không thể hàn gắn, dù đã có sự can thiệp của gia đình, người thân, tổ chức, hoặc Tòa án đã tiến hành hòa giải nhưng không thành. “Mục đích hôn nhân không đạt được” nghĩa là vợ chồng không còn cùng nhau xây dựng gia đình ấm no, hạnh phúc, hòa thuận, không còn thực hiện chức năng sinh sản, nuôi dạy con cái, chăm sóc lẫn nhau.
Để chứng minh tình trạng hôn nhân trầm trọng trước Tòa án khi ly hôn đơn phương, bên yêu cầu ly hôn cần thu thập và cung cấp các bằng chứng cụ thể như: xác nhận của tổ dân phố, cơ quan, đoàn thể nơi cư trú hoặc làm việc về việc vợ chồng thường xuyên mâu thuẫn, đã được hòa giải nhưng không thành; lời khai của người thân, bạn bè, hàng xóm biết rõ về tình trạng hôn nhân; tin nhắn, hình ảnh, ghi âm (nếu có và hợp pháp) thể hiện sự thiếu quan tâm, bạo lực hoặc ngoại tình; các tài liệu chứng minh việc sống ly thân.
Có hành vi bạo lực gia đình
Bạo lực gia đình là một trong những căn cứ pháp lý quan trọng để Tòa án chấp thuận yêu cầu ly hôn đơn phương. Theo quy định của Luật Phòng, chống bạo lực gia đình (Luật sư Đinh Hương sẽ viện dẫn điều luật cụ thể khi tư vấn trực tiếp, tuy nhiên trong khuôn khổ bài viết này, tôi xin giải thích rõ các hành vi), bạo lực gia đình bao gồm các hành vi gây tổn hại về thể chất, tinh thần, kinh tế hoặc tình dục đối với thành viên gia đình.
Các hành vi bạo lực gia đình có thể là căn cứ để yêu cầu ly hôn bao gồm:
- Bạo lực thể chất: Đánh đập, hành hạ, ngược đãi, làm tổn thương sức khỏe.
- Bạo lực tinh thần: Lăng mạ, chì chiết, cô lập, đe dọa, khủng bố tinh thần.
- Bạo lực kinh tế: Chiếm đoạt, hủy hoại tài sản chung/riêng, ngăn cản tham gia lao động, kiểm soát tài chính một cách bất hợp lý.
- Bạo lực tình dục: Cưỡng ép quan hệ tình dục, ép buộc thực hiện hành vi tình dục trái ý muốn.
Khi yêu cầu ly hôn dựa trên căn cứ bạo lực gia đình, việc thu thập bằng chứng là vô cùng quan trọng. Các bằng chứng có thể bao gồm: ảnh chụp, video ghi lại hành vi bạo lực; bản ghi âm; xác nhận của cơ quan công an về việc trình báo bạo lực; giấy khám sức khỏe, bệnh án chứng minh thương tích; lời khai của nhân chứng (người thân, hàng xóm, bạn bè).
Vi phạm nghiêm trọng quyền, nghĩa vụ của vợ, chồng
Pháp luật Hôn nhân và gia đình quy định vợ, chồng có các quyền và nghĩa vụ ngang nhau trong gia đình. Khi một bên vi phạm nghiêm trọng các quyền và nghĩa vụ này, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến cuộc sống chung và mục đích hôn nhân, Tòa án có thể xem xét cho ly hôn.
Thế nào là “vi phạm nghiêm trọng”? Mức độ “nghiêm trọng” sẽ được Tòa án xem xét dựa trên tính chất, mức độ của hành vi vi phạm, hậu quả gây ra đối với cuộc sống gia đình và các yếu tố khác. Một số ví dụ về hành vi vi phạm nghiêm trọng quyền, nghĩa vụ của vợ, chồng có thể là: phá tán tài sản chung; không thực hiện nghĩa vụ nuôi dưỡng, chăm sóc con cái; nợ nần cờ bạc, nghiện hút gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến kinh tế gia đình; có hành vi đồi bại, trụy lạc.
Các trường hợp đặc biệt khác
Ngoài các căn cứ nêu trên, pháp luật cũng quy định một số trường hợp đặc biệt mà Tòa án có thể giải quyết cho ly hôn theo yêu cầu của một bên hoặc người thân thích:
- Khi vợ hoặc chồng của người bị Tòa án tuyên bố mất tích yêu cầu ly hôn.
- Khi cha, mẹ, người thân thích khác của một bên vợ hoặc chồng yêu cầu giải quyết ly hôn khi bên vợ hoặc chồng đó bị bệnh tâm thần hoặc mắc các bệnh khác mà không thể nhận thức, làm chủ được hành vi của mình, đồng thời là nạn nhân của bạo lực gia đình do người kia gây ra, làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến tính mạng, sức khỏe, tinh thần của họ.
Ly hôn thuận tình có cần lý do không?
Khác với ly hôn đơn phương, ly hôn thuận tình là trường hợp cả hai vợ chồng cùng yêu cầu chấm dứt quan hệ hôn nhân trên cơ sở tự nguyện. Bản chất pháp lý của ly hôn thuận tình là sự thỏa thuận chấm dứt mối quan hệ hôn nhân của các bên, không yêu cầu chứng minh “lý do” hay “lỗi” của bất kỳ bên nào trước Tòa án.
Căn cứ để Tòa án công nhận thuận tình ly hôn là:
- Hai bên thực sự tự nguyện ly hôn: Việc yêu cầu ly hôn xuất phát từ ý chí tự nguyện của cả hai vợ chồng, không bị ép buộc, lừa dối.
- Hai bên đã thỏa thuận được về tất cả các vấn đề liên quan: Vợ chồng đã thống nhất được về quan hệ con chung (người trực tiếp nuôi dưỡng, quyền thăm nom, nghĩa vụ cấp dưỡng) và quan hệ tài sản chung (phân chia tài sản, nghĩa vụ trả nợ chung).
Trong trường hợp ly hôn thuận tình, vai trò của Tòa án không phải là tìm kiếm “lý do” hay “lỗi” của các bên, mà là xem xét và công nhận sự thỏa thuận của vợ chồng. Tòa án sẽ công nhận thỏa thuận này nếu xét thấy sự thỏa thuận đó đảm bảo quyền lợi chính đáng của vợ, con và không vi phạm điều cấm của pháp luật, không trái đạo đức xã hội.
Mặc dù là thuận tình, Tòa án vẫn có bước hòa giải để xem xét sự tự nguyện của các bên và khuyến khích đoàn tụ nếu còn cơ hội. Tuy nhiên, nếu sau khi hòa giải mà hai bên vẫn giữ vững ý chí ly hôn và thỏa thuận được các vấn đề liên quan, Tòa án sẽ ra quyết định công nhận thuận tình ly hôn.
Điều quan trọng cần nhấn mạnh lại là: Ly hôn thuận tình không yêu cầu “lý do” theo nghĩa phải chứng minh lỗi hay tình trạng hôn nhân trầm trọng trước Tòa án. Cơ sở để Tòa án giải quyết là sự đồng thuận và thỏa thuận của hai bên vợ chồng về việc chấm dứt quan hệ hôn nhân và các vấn đề đi kèm.
Trường hợp hai bên yêu cầu ly hôn thuận tình nhưng không thỏa thuận được hết các vấn đề về con chung hoặc tài sản chung, Tòa án sẽ giải quyết vụ án như một vụ án ly hôn có tranh chấp, lúc này vụ việc sẽ không còn là thuận tình nữa.
Những điều cần lưu ý khi trình bày lý do ly hôn trước Tòa án (Áp dụng cho ly hôn đơn phương)
Khi tiến hành thủ tục ly hôn đơn phương, việc trình bày lý do ly hôn một cách rõ ràng, trung thực và có căn cứ là yếu tố then chốt quyết định việc Tòa án có chấp thuận yêu cầu của bạn hay không. Luật sư Đinh Hương xin đưa ra một số lưu ý quan trọng:
- Sự trung thực và khách quan: Hãy trình bày lý do ly hôn một cách trung thực, đúng với thực tế tình trạng hôn nhân của bạn. Sự khách quan trong việc nhìn nhận vấn đề sẽ giúp Tòa án có cái nhìn đúng đắn và đưa ra phán quyết công tâm.
- Cung cấp chứng cứ chứng minh: Như đã phân tích ở Phần 1, việc cung cấp các bằng chứng để chứng minh cho lý do ly hôn là cực kỳ quan trọng trong vụ án ly hôn đơn phương. Hãy chuẩn bị đầy đủ các tài liệu, chứng cứ đã thu thập được để nộp kèm theo đơn yêu cầu ly hôn hoặc bổ sung theo yêu cầu của Tòa án.
- Tham khảo ý kiến luật sư: Việc tham khảo và nhận được sự tư vấn từ luật sư có kinh nghiệm trong lĩnh vực hôn nhân và gia đình sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về các căn cứ pháp lý, cách thức thu thập chứng cứ và trình bày lý do ly hôn một cách hiệu quả, đúng quy định pháp luật. Luật sư sẽ hỗ trợ bạn xây dựng hồ sơ và chiến lược pháp lý tốt nhất cho trường hợp của mình.
- Hòa giải tại Tòa án: Thủ tục hòa giải tại Tòa án là bắt buộc trong hầu hết các vụ án ly hôn (trừ một số trường hợp đặc biệt). Hãy tham gia buổi hòa giải một cách nghiêm túc, đây là cơ hội để các bên nhìn nhận lại vấn đề và tìm kiếm giải pháp, có thể là hòa giải đoàn tụ hoặc hòa giải để đi đến thỏa thuận ly hôn.
Việc chấm dứt quan hệ hôn nhân là một quyết định khó khăn, liên quan đến nhiều khía cạnh pháp lý và tình cảm. Để yêu cầu ly hôn được Tòa án chấp thuận, các bên cần hiểu rõ các căn cứ pháp lý theo quy định của Luật Hôn nhân và gia đình 2014. Đối với ly hôn đơn phương, cần chứng minh tình trạng hôn nhân trầm trọng, bạo lực gia đình hoặc vi phạm nghiêm trọng quyền, nghĩa vụ vợ chồng. Đối với ly hôn thuận tình, chỉ cần chứng minh sự tự nguyện ly hôn và thỏa thuận được các vấn đề liên quan.
Dù là ly hôn đơn phương hay thuận tình, việc tuân thủ các quy định của pháp luật về trình tự, thủ tục là bắt buộc. Nếu bạn đang gặp vướng mắc trong quan hệ hôn nhân và cân nhắc đến việc ly hôn, Luật sư Đinh Hương khuyên bạn nên tìm hiểu kỹ các quy định của pháp luật, cố gắng hòa giải để tìm ra hướng giải quyết tốt nhất cho cả hai bên và con cái. Trong trường hợp cần thiết, đừng ngần ngại tìm kiếm sự tư vấn pháp luật từ luật sư uy tín để được hỗ trợ và bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của mình.
Luật sư Đinh Hương hy vọng bài viết này đã cung cấp những thông tin hữu ích cho bạn đọc. Nếu có bất kỳ câu hỏi hoặc cần được tư vấn chi tiết hơn cho trường hợp cụ thể của mình, xin vui lòng liên hệ với Luật sư Đinh Hương để được hỗ trợ kịp thời.
