Thừa kế đất đai của ông bà là một vấn đề pháp lý phổ biến trong các gia đình Việt Nam. Tuy nhiên, đây cũng là nguồn gốc của nhiều tranh chấp phức tạp, kéo dài do các thành viên không nắm rõ quy định của pháp luật. Với kinh nghiệm nhiều năm tư vấn luật đất đai, tôi nhận thấy rằng việc hiểu đúng về quyền và nghĩa vụ của mình là chìa khóa để bảo vệ lợi ích hợp pháp và duy trì hòa khí gia đình.
Bài viết này sẽ phân tích chi tiết các trường hợp, điều kiện và thủ tục để cháu được hưởng thừa kế đất đai từ ông bà theo đúng quy định của luật thừa kế đất đai hiện hành, giúp người đọc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình.
Theo quy định của Bộ luật Dân sự 2015, có hai hình thức thừa kế tài sản, bao gồm cả quyền sử dụng đất, đó là thừa kế theo di chúc và thừa kế theo pháp luật.
Đây là trường hợp ông bà trước khi mất có để lại di chúc thừa kế đất đai hợp pháp để định đoạt tài sản của mình cho những người được chỉ định. Khi đó, việc phân chia di sản thừa kế, bao gồm cả quyền sử dụng đất, sẽ hoàn toàn tuân theo nội dung của di chúc.
Để một bản di chúc được coi là hợp pháp, cần đáp ứng các điều kiện sau:
Một điểm đặc biệt quan trọng cần lưu ý là quy định về người thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc tại Điều 644 Bộ luật Dân sự 2015. Theo đó, những người sau đây vẫn được hưởng một phần di sản ngay cả khi di chúc không cho họ hưởng:
Mức hưởng của những người này được xác định bằng hai phần ba suất của một người thừa kế theo pháp luật nếu di sản được chia theo pháp luật.
Hình thức này được áp dụng khi thuộc một trong các trường hợp sau:
Nguyên tắc cơ bản của việc chia thừa kế theo pháp luật là những người thừa kế cùng hàng sẽ được hưởng phần di sản bằng nhau. Những người ở hàng thừa kế sau chỉ được hưởng thừa kế nếu không còn ai ở hàng thừa kế trước do đã chết, không có quyền hưởng di sản, bị truất quyền hưởng di sản hoặc từ chối nhận di sản.
Đây là câu hỏi cốt lõi mà rất nhiều người quan tâm. Để trả lời chính xác, chúng ta cần xác định vị trí của “cháu” trong các hàng thừa kế và xét đến trường hợp đặc biệt là thừa kế thế vị.
Điều 651 Bộ luật Dân sự 2015 quy định rất rõ về các hàng thừa kế như sau:
Như vậy, có thể thấy rõ cháu không thuộc hàng thừa kế thứ nhất. Cháu chỉ được hưởng thừa kế theo pháp luật từ ông bà khi tất cả những người ở hàng thừa kế thứ nhất (tức là các con của ông bà) đều đã mất, không có quyền hưởng hoặc đã từ chối nhận di sản.
Đây là trường hợp phổ biến nhất mà cháu được hưởng di sản trực tiếp từ ông bà. Điều 652 Bộ luật Dân sự 2015 định nghĩa về thừa kế thế vị như sau:
“Trường hợp con của người để lại di sản chết trước hoặc chết cùng một thời điểm với người để lại di sản thì cháu được hưởng phần di sản mà cha hoặc mẹ của cháu được hưởng nếu còn sống…”
Để dễ hiểu, tôi xin đưa ra ví dụ:
Ông A có hai người con là anh B và chị C. Anh B có một người con là D (cháu nội của ông A). Giả sử anh B không may qua đời trước ông A. Khi ông A mất, D sẽ được “thế vị” vào vị trí của cha mình (anh B) để hưởng phần di sản mà đáng lẽ anh B được hưởng từ ông A. Phần di sản này sẽ được chia đều với chị C.
Quy định về thừa kế thế vị cũng được áp dụng tương tự đối với chắt (nếu cháu cũng mất trước ông bà).
Khi ông bà mất và quyền sử dụng đất vẫn đứng tên ông bà trên Giấy chứng nhận (Sổ đỏ), những người thừa kế cần tiến hành thủ tục khai nhận di sản để sang tên.
Bạn cần chuẩn bị một bộ hồ sơ đầy đủ bao gồm các giấy tờ sau:
Quá trình này bao gồm các bước sau:
Thủ tục này có nhiều bước và đòi hỏi sự chính xác về giấy tờ. Để đảm bảo quá trình diễn ra suôn sẻ, tránh sai sót, bạn có thể liên hệ với Luật sư Đinh Hương để được tư vấn và hỗ trợ thực hiện các thủ tục pháp lý liên quan đến đất đai, thừa kế.
Một thông tin cực kỳ quan trọng mà nhiều người thường bỏ qua chính là thời hiệu khởi kiện. Theo Điều 623 Bộ luật Dân sự 2015:
Nếu hết thời hiệu trên, di sản sẽ thuộc về người thừa kế đang quản lý di sản đó. Nếu không có người thừa kế nào đang quản lý, di sản sẽ thuộc về Nhà nước.
Như vậy, pháp luật đã quy định rất rõ ràng về các trường hợp cháu được hưởng thừa kế đất đai của ông bà, bao gồm hưởng theo di chúc, hưởng theo pháp luật khi hàng thừa kế thứ nhất không còn ai, và đặc biệt là hưởng theo hình thức thừa kế thế vị.
Việc hiểu rõ các quy định này không chỉ giúp bạn bảo vệ quyền lợi của mình mà còn là cơ sở để giải quyết các mâu thuẫn trong gia đình một cách ôn hòa, hợp tình hợp lý. Di sản thừa kế là một vấn đề pháp lý phức tạp, mỗi trường hợp thực tế lại có những tình tiết riêng. Do đó, tôi khuyến nghị bạn nên tìm đến luật sư hoặc chuyên gia pháp lý để được tư vấn cụ thể cho trường hợp của mình nhằm đảm bảo tính chính xác và hợp pháp, tránh những rủi ro không đáng có.
